Πρόταση από τους:
Σοφία Κυριακού / Εικαστικός,
Tίτλος: Asaroton project
Πρόταση εικαστικής συμμετοχικής ρυπαρογραφίας.
Ρυπαρογραφία / Τι σημαίνει ο όρος
Στο βιβλίο του «Περί της αρχαίας Ελληνικής Ζωγραφικής», ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος περιγράφει το προφίλ ενός ρυπαρογράφου που ονομάζεται Πειραϊκός, ως εξής:
“Namque subtexi par est minoris picturae celebres in penicillo, e quibus fut Piraeicus: arte paucis postferendus, proposito nescio an destruxerit se, quoniam humilia quidem secutus hamilitatis tamen summam adeptus est gloriam. Tonstrinas sutrinasque pinxit et asellos et obsonia ac similia, ob haec cognominatus rhyparografos, in lis consummatae uoluntatis, quippe eae pluris ueniere quam maximae multorum”.
«Πρέπει βέβαια εδώ να αναφέρουμε αυτούς που ο χρωστήρας τους δοξάστηκε στην ελάσσονα ζωγραφική, και σ΄ αυτούς άνηκε ο Πειραϊκός. Στην τέχνη από λίγους υστερούσε και δεν γνωρίζω αν έβλαψε τον εαυτό του επιδιώκοντας ταπεινά θέματα, όμως απ’ αυτά τα ταπεινά πέτυχε τη μεγαλύτερη δόξα. Ζωγράφισε κουρεία, τσαγκαράδικα, γαϊδαράκους, τρόφιμα και παρόμοια, κι απ’ αυτά πήρε το παρατσούκλι «Ρυπαρογράφος»∙ με τόση τελειότητα επιδόθηκε σ΄ αυτά τα έργα που ‘χε διαλέξει, ώστε του απέφεραν περισσότερα απ’ όσα τα μεγάλα έργα πολλών».[1]
Ο Πειραϊκός είναι γνωστός μόνο από αυτή την αναφορά. Ο χαρακτηρισμός ρυπαρογράφος στα ελληνικά από τον Πλίνιο είναι παραφθορά του όρου ρωπογράφος που σημαίνει αυτός που ζωγραφίζει πράγματα ανάξια λόγου, μηδαμινά ή κοινά, πράγματα της καθημερινότητας (genre), αυτό που έχει καθιερωθεί ως «νεκρή φύση». O όρος αναφέρεται ως ο αντίθετος της μεγαλογραφίας.[2]
Γνωστή ρυπαρογραφία που μεταφέρει μηνύματα παρόμοιας θεματολογίας από την αρχαιότητα, είναι το ψηφιδωτό που βρέθηκε να κοσμεί το πάτωμα της τραπεζαρίας μιας βίλας στο λόφο Aventine[3] της Ρώμης κατά την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138 μ.Χ.) και υπογράφεται από τον ψηφιδογράφο Ηράκλειτο αλλά ουσιαστικά είναι αντίγραφο ψηφιδωτού δαπέδου του Σώσου της Περγάμου (αυτή η προγενέστερη ρυπαρογραφία περιγράφεται και πάλι από τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο, χωρίς να σώζεται σήμερα). Στο Ρωμαϊκό ψηφιδωτό απεικονίζονται υπολείμματα φαγητών και άλλων θραυσμάτων που ως ντοκουμέντο μας αποκαλύπτουν τι συνέβαινε στο δάπεδο ενός συμποσίου.
Τα απορρίμματα που απεικονίζονται στο Ρωμαϊκό ψηφιδωτό πιθανότατα ήταν μέρος της όλης φιλοσοφίας των συμποσίων. Δεν ήταν κάτι ξέχωρο από τη διαδικασία της κατανάλωσης και λειτουργούσε ως υπαρξιακή ενθύμηση του θανάτου.
Οι P. Liverani και G. Spinola[4], ερευνητές του αρχαίου Ρωμαϊκού πολιτισμού, υποστηρίζουν ότι η απεικόνιση των απομειναριών ενός γεύματος σε ένα ψηφιδωτό, αντιπροσωπεύουν το θάνατο και έτσι το ασάρωτο πάτωμα μεταφέρει το μήνυμα της θνητότητας, ότι το συμπόσιο είναι μια θεατρική παράσταση για τη ζωή και το θάνατο.
Η θέση αυτή βασίζεται στον Πυθαγόρα. ο οποίος τόνιζε τη σημασία της παραμονής των βρώσιμων υπολειμμάτων στο πάτωμα μέχρι να τελειώσει η γιορτή, επειδή αυτό το φαγητό προορίζονταν για τους νεκρούς. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και σήμερα συνηθίζεται στα μνημόσυνα να ρίχνουν στάρι και κρασί στο χώμα.
Περιγραφή έργου
Η εικαστικός Σοφία Κυριακού προτείνει ως έργο για μια συμμετοχική ρυπαρογραφία in situ σε περιοχές που αποτελούν τοπόσημα αναφοράς του οικολογικού τραύματος και του αποτυπώματός του. Όπως επίσης και του αποτυπώματος της πανδημίας κατά την περίοδο της οποίας η ανθρωπότητα ήρθε αντιμέτωπη με την ίδια της την ύπαρξη.
Η αγωνία για επιβίωση είχε αντίκτυπο σε κάθε περιβάλλον φυσικό ή τεχνητό. Οι περιοχές που συγκαταλέγονται στη συγκεκριμένη θεματική σχετίζονται με την οικολογική κρίση.
Στην περίπτωση του αποτυπώματος της πανδημίας εκτείνονται σε χώρους που σχετίζονται άμεσα με την καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου, όπως το σούπερ μάρκετ, ένας δρόμος ή μια γειτονιά. Καθώς θραύσματα βρίσκονται παντού.
Η συμμετοχική ρυπαρογραφία θα γίνει με την συμβολή πολιτών στις περιοχές που θα επιλεχθούν για να συμμετέχουν και θα δημιουργηθεί ένας χάρτης των περιοχών και των ανθρώπων αυτών που θα συμβάλουν στην καταγραφή του απορριμματικού συγκείμενου του Ελλαδικού χώρου, του οποίου το αποτύπωμα θα μετουσιωθεί σε έργο τέχνης.
Περιγραφή υλοποίησης της πρότασης
Η πρόταση θα ολοκληρωθεί σε δύο φάσεις δράσεων:
1η Φάση: Διερευνητική, περιπατητική πρακτική συλλογής απορριμματικών θραυσμάτων
Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης θα πραγματοποιηθεί περίπατος στις γειτονιές των επιλεγμένων περιοχών για να συλλεχθούν καθημερινά θραύσματα της σύγχρονης πραγματικότητας, κομμάτια συσκευασιών, μικροπλαστικών, μεταλλικών στοιχείων, απομειναριών διαφόρων υλικών, καθώς και θραυσμάτων της φύσης όπως φύλλα, πέτρες, κουφάρια σαλιγκαριών κλπ.
Οι περιπατητές καλούνται να αναζητήσουν επί τόπου στους δρόμους της περιοχής τους, τεχνητά και φυσικά υλικά του καθημερινού βίου, τα οποία αποτελούν τα κομμάτια του σύγχρονου συγκείμενου που δημιουργείται ταυτόχρονα με την ενεργή καθημερινότητα.
Το σώμα είναι ο “μεσάζον”. Αυτό θα ανακαλέσει ως φορέας πληροφοριών συμπεριφορές που στην ουσία τους είναι ασυνείδητες και θα δώσει την ευκαιρία του αναστοχασμού στα άτομα που θα συμμετέχουν, θα διερευνήσουν το πεδίο και θα ενεργοποιήσουν στη μνήμη τους τη μνήμη της ύλης.
2η Φάση: Ανοιχτό εργαστήριο
Στο δεύτερο μέρος θα υπάρξει ανοιχτό κάλεσμα για συμμετοχή σε workshop κατά τη διάρκεια του οποίου θα δημιουργηθούν οι επιδαπέδιες πλάκες από σκυρόδεμα και ρητίνες, με τη βοήθεια χάρτινων καλουπιών.
Πάνω τους θα πιεστούν τα θραύσματα που θα έχουν συλλεχθεί στην προηγούμενη φάση του project. Στόχος δεν είναι να παραμείνουν τα απορρίμματα πάνω στις πλάκες αλλά να αφήσουν το αποτύπωμά τους σε μιαν ανάγλυφη ρυπαρογραφία πάνω στην οποία θα καταγραφούν τα ίχνη των απορριμμάτων για να παραμείνουν εκεί ως memento mori, το οποίο θα συνθέτει το ασάρωτο πάτωμα της σύγχρονης εποχής.
Η σύνδεση της απορριμματικής τέχνης δυο διαφορετικών εποχών
Η σχέση των αρχαίων κοινωνιών με τα απορρίμματα είναι το αρχικό ζητούμενο του συμμετοχικού έργου. Οι μαρτυρίες που έχουμε από την αρχαιότητα, μας υποδεικνύουν ότι οι ρυπαρογραφίες ήταν μέρος της καθημερινότητας καθώς και μέρος της διακόσμησης των αρχιτεκτονημάτων κατά την αρχαιότητα. Η επαφή τους με την εθιμοτυπική διαδικασία της σύνδεσης της τροφής και των απομειναριών της με τους νεκρούς σχετίζεται με τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης και την προσαρμογή των τελετουργιών τους σε έθιμα που αφορούν τη ζωή και το θάνατο.
Το ψηφιδωτό που βρέθηκε στη Ρώμη αποτελεί ένα “ενδιάμεσο” αντικείμενο μεταφοράς στοιχείων για την εθιμοτυπική διαδικασία της κατανάλωσης της τροφής στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, τον συσχετισμό της με τα έθιμα για τους νεκρούς και κατ’ επέκταση της σύγκρισης με τη σύγχρονη κατανάλωση και τα απορρίμματα της.
Η σύνδεση του “Ασάρωτου οίκου” και του μηνύματος που αφορά τη δημιουργία μιας σύγχρονης ρυπαρογραφίας έχει σκοπό τη σύνθεση ψηφίδων του σύγχρονου αρχειακού αποτυπώματος της πραγματικότητας, ως μνημείο της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Ελευσίνα
Ο συσχετισμός της τροφής και των απομειναριών της όπως συμβαίνει στο ασάρωτο πάτωμα του Ρωμαϊκού ψηφιδωτού συνδέεται με τα έθιμα για την Δήμητρα και την Περσεφόνη και μας οδηγεί στην Ελευσίνα.
Εκεί η σύνδεση του τόπου γίνεται σύμφωνα με την αναφορά της πρότασης που σχετίζει το τελετουργικό του θανάτου με τα Ελευσίνια μυστήρια. Τα Ελευσίνια μυστήρια αποσκοπούσαν στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής.
Η διαδικασία συλλογής των αστικών απορριμμάτων αποτελεί μια μυητική διαδικασία συμφιλίωσης με το θάνατο . Η συναρμολόγηση της ρυπαρογραφίας ενώνει το ασάρωτο πάτωμα με το αντικείμενο της μνήμης.
Σκοπός του project
Σκοπός του project είναι να κινητοποιήσει τους κατοίκους κάθε περιοχής, να συμμετέχουν σε μία περιβαλλοντική δράση που συνδέει την απορριμματική τέχνη του χθες με το σήμερα.
Το project έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Δίνει τη δυνατότητα ενεργοποίησης της κριτικής σκέψης. Δημιουργεί με στοιχεία αντλημένα από την ιστορία έναν διάλογο με το ερώτημα “πως αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι τα απορρίμματα τους;”. Συγκροτεί ένα πλαίσιο όπου η εκάστοτε τοπική κοινότητα θα μπορούσε να συνειδητοποιήσει τον συσχετισμό των καθημερινών ενεργειών της στο αστικό περιβάλλον με τη φύση, τη θνητότητα, το παρελθόν που συναντά το παρόν.
Τα θραύσματα που θα συλλεχθούν ενέχουν την έννοια της αποσπασματικότητας του όλου. Περιέχουν την ενθύμιση της πληροφορίας κάποιων συμπεριφορών του ανθρώπινου βίου που η ίδια η διαδικασία θα ανακαλέσει σαν επίγνωση κατά τη διαδικασία ολοκλήρωσης του έργου αλλά και μετά, όταν το έργο θα έχει πια ολοκληρωθεί.
Παρουσίαση έργου
Η παρουσίαση των ψηφίδων που θα προκύψουν από την δράση η οποία θα ολοκληρωθεί σε δύο φάσεις, όπως αναλυτικά αναφέρθηκε πιο πάνω, βασίζεται στη φράση της ιστορικού τέχνης Amelia Johnes[5] «ο ύστερος καπιταλισμός ζητάει από τα σώματα, σε πλανητικό επίπεδο, να υποταχθούν στην παραγωγή, στην κατανάλωση και στην τάξη».
Η παραγωγή και η κατανάλωση, θα συνδέονται με το περιεχόμενο των ψηφίδων του πατώματος που θα βρίσκονται τα αποτυπώματα των θραυσμάτων σε κάθε πλάκα του δαπέδου η οποία θα έχει δημιουργηθεί από ένα διαφορετικό, κάθε φορά, άτομο.
Η έννοια της τάξης θα καθρεφτίζεται στη διάταξη των πλακών στο πάτωμα που θα έχει αυτή τη δομή της ομοιομορφίας και της συμμετρίας και της τάξης, ως σχόλιο στην παρατήρηση της Amelia Johnes.
Η δομή του έργου δεν μπορεί να έχει αναφορές στο σύστημα που απόρροια του είναι τα αποτυπώματα των θραυσμάτων του. Το έργο θα αναπτύσσεται κυρίως στο πάτωμα. Κατά τη διάρκεια της δράσης θα υπάρξει φωτογραφικό ντοκουμέντο που θα προβάλλεται σε slide show στην αριστερή πλευρά της εισόδου. Το έργο θα αναπτύσσεται κυρίως στο πάτωμα. Η τεκμηρίωσή του θα γίνει από έμπειρο φωτογράφο που θα ακολουθεί την δράση και στις δύο φάσεις υλοποίησής της.
Έτσι ώστε να γεννηθεί το αποτύπωμα ενός αρχειακού αποθεματικού συγκείμενου του σύγχρονου ανθρώπινου βίου.
Βιβλιογραφία
[1] Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (2009). Περί της Αρχαίας Ελληνικής Ζωγραφικής. 35ο βιβλίο της Φυσικής Ιστορίας. Λεβίδης Βλ. Α. (επιμ.), Ρούσσος Τ., Λεβίδης Βλ. Α. (μτφ.). Αθήνα, Άγρα, σελ.98.
[2] Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (2009). Περί της Αρχαίας Ελληνικής Ζωγραφικής. 35ο βιβλίο της Φυσικής Ιστορίας. Λεβίδης Βλ. Α. (επιμ.), Ρούσσος Τ., Λεβίδης Βλ. Α. (μτφ.). Αθήνα, Άγρα, σελ.394.
[3] (E.Fathy, 2019. Cultic Allusions in the Heraklitos Mosaic. Tel Aviv University). The Heraklitos mosaic was discovered in Rome in 1833. It dates to the beginning of the second century ad, and measures 4.10 × 4.05 m. It is signed in Greek: “Heraklitos has made me”. The mosaic was discovered in a domus which was located in Vigna Lupi, south of the Aventine Hill and in front of the Aurelian Wall.
[4] https://slicesofbluesky.com/unswept-floor-mosaic-from-ancient-rome/
[5] Ρηγοπούλου Π. (2003). Το Σώμα. Ικεσία και Απειλή. Αθήνα Πλέθρον, σελ.451.