Η εικαστικός Σοφία Κυριακού προτείνει για το Καλλιτεχνικό Πρόγραμμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2023 ELEVSIS, συμμετοχικό έργο το οποίο θα σχετίζεται με την ιδέα του «Ασάρωτου Οίκου», «The unswept floor», του ψηφιδωτού που βρέθηκε να κοσμεί το πάτωμα της τραπεζαρίας μιας βίλας στο λόφο Aventine[1] της Ρώμης κατά την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138 μ.Χ), το οποίο υπογράφεται από τον ψηφιδογράφο Ηράκλειτο αλλά ουσιαστικά είναι αντίγραφο ψηφιδωτού δαπέδου του Σώσου της Περγάμου, που περιγράφεται από τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο και το οποίο δεν σώζεται σήμερα. Στο πάτωμα αυτό απεικονίζονται υπολείμματα φαγητών και άλλων θραυσμάτων τα οποία ως ντοκουμέντο μας αποκαλύπτουν τι συνέβαινε στο πάτωμα ενός συμποσίου.
[1] The Heraklitos mosaic was discovered in Rome in 1833 (fig. 1). It dates to the beginning of the second century ad, and measures 4.10 × 4.05 m. It is signed in Greek: “Heraklitos has made me”. The mosaic was discovered in a [1]domus which was located in Vigna Lupi, south of the Aventine Hill and in front of the Aurelian Wall. (E.Fathy. Cultic Allusions in the Heraklitos Mosaic 2019. Tel Aviv University).
«Ασάρωτος οίκος», Ηράκλειτος 2ος αιώνας μ.Χ., Museo Gregoriano Profano, Βατικανό.
Τα θραύσματα στο Ρωμαϊκό ψηφιδωτό πιθανότατα ήταν μέρος της όλης φιλοσοφίας των συμποσίων. Δεν ήταν κάτι ξέχωρο από τη διαδικασία της κατανάλωσης και λειτουργούσε ως υπαρξιακή ενθύμηση του θανάτου. Οι P. Liverani και G. Spinola[1], ερευνητές του αρχαίου Ρωμαϊκού πολιτισμού, υποστηρίζουν ότι η απεικόνιση των απομειναριών ενός γεύματος σε ένα ψηφιδωτό αντιπροσωπεύουν το θάνατο και έτσι το ασάρωτο πάτωμα μεταφέρει το μήνυμα της θνητότητας, ότι το συμπόσιο είναι μια θεατρική παράσταση για τη ζωή και το θάνατο. Τα στοιχεία αυτά βασίζονται στον Πυθαγόρα ο οποίος αναφέρεται ότι υποστήριζε τη σημαντικότητα της παραμονής των βρώσιμων απομειναριών στο πάτωμα μέχρι να τελειώσει η γιορτή, επειδή αυτό το φαγητό προορίζονταν για τους νεκρούς. Ακόμα και σήμερα συνηθίζεται στα μνημόσυνα να ρίχνουν σιτάρι και κρασί στο χώμα.
[1] More on the Unswept Floor Mosaic from Ancient Rome • Slices of Blue Sky
Η Ελευσίνα συνδέεται με τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης και τον συσχετισμό των δύο με έθιμα που αφορούν τη ζωή και το θάνατο. Το ψηφιδωτό που βρέθηκε στη Ρώμη αποτελεί ένα “ενδιάμεσο” αντικείμενο μεταφοράς στοιχείων για την εθιμοτυπική διαδικασία της κατανάλωσης της τροφής στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, τον συσχετισμό της με τα έθιμα για τους νεκρούς και κατ’ επέκταση της σύγκρισης με τη σύγχρονη κατανάλωση και τα απορρίμματα της. Η σύνδεση του Ρωμαϊκού Ψηφιδωτού “Ασάρωτος οίκος” και του εθίμου να παραμένουν τα υπολείμματα της τροφής στο πάτωμα για τους νεκρούς ήταν η αφορμή της πρότασης, ώστε να υπάρξει ένα συμμετοχικό έργο για τη δημιουργία αντίστοιχου πατώματος σε κάποιον υπαίθριο χώρο της Ελευσίνας το οποίο θα συνδέεται με τη σύγχρονη κατανάλωση, αλλά και με τα έθιμα των Ελευσίνιων μυστηρίων που ενώνουν τη ζωή με το θάνατο.
Η πρόταση αποτελείται από δύο φάσεις:
α) Στην πρώτη φάση θα πραγματοποιηθεί ανοιχτό κάλεσμα προς τους κατοίκους της Ελευσίνας για να γίνει περίπατος στις γειτονιές της, με σκοπό να συλλεχθούν καθημερινά θραύσματα της σύγχρονης πραγματικότητας, κομμάτια συσκευασιών, μικροπλαστικών, μεταλλικών στοιχείων, απομειναριών διαφόρων υλικών, καθώς και θραυσμάτων της φύσης όπως φύλλα, πέτρες, κουφάρια σαλιγκαριών κλπ.
Οι Ελευσίνιοι περιπατητές θα αναζητήσουν στους δρόμους της πόλης τους, τεχνητά και φυσικά θραύσματα του καθημερινού βίου, τα οποία αποτελούν τα κομμάτια του σύγχρονου συγκείμενου που δημιουργείται ταυτόχρονα με την ενεργή καθημερινότητα.
β) Στο δεύτερο μέρος θα υπάρξει ανοιχτό κάλεσμα για συμμετοχή σε workshop κατά τη διάρκεια του οποίου θα δημιουργηθούν επιδαπέδιες πλάκες που θα τοποθετηθούν σε ένα ελεύθερης διάταξης δάπεδο το οποίο θα αποτελείται από πλάκες από σκυρόδεμα, και ρητίνες που πάνω του θα πιεστούν τα θραύσματα που θα έχουν συλλεχθεί στην προηγούμενη φάση του project. Ο στόχος δεν είναι να παραμείνουν τα απορρίμματα πάνω στις πλάκες αλλά να αφήσουν το αποτύπωμα τους φτιάχνοντας μια ανάγλυφη ρυπαρογραφία πάνω στην οποία θα καταγραφούν τα ίχνη των απορριμμάτων για να παραμείνουν εκεί ως memento mori, το οποίο θα συνθέτει το ασάρωτο πάτωμα της σύγχρονης εποχής.
Σκοπός του project είναι να κινητοποιήσει του κατοίκους της Ελευσίνας για να συμμετέχουν σε ένα περιβαλλοντικό project που συνδέει την απορριμματική τέχνη του χθες με το σήμερα. Το project έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα, ενεργοποιεί την κριτική σκέψη γιατί συνδέει ιστορικά στοιχεία για να δημιουργήσει διάλογο με το ερώτημα “πως αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι τα απορρίμματα τους;” Η δράση θα κινητοποιήσει την τοπική κοινότητα να συνειδητοποιήσει τον συσχετισμό των καθημερινών ενεργειών της με το αστικό περιβάλλον, τη φύση, τη θνητότητα, την ιστορία και το παρελθόν το οποίο συναντά το παρόν. Τα Ελευσίνια μυστήρια αποσκοπούσαν στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής. Τα αστικά απορρίμματα και η διαδικασία συλλογής τους αποτελεί μια μυητική διαδικασία συμφιλίωσης με το θάνατο και η συναρμολόγηση της ρυπαρογραφίας αποσκοπεί στην προσδοκία μιας μετά ζωής, ενώνοντας το ασάρωτο πάτωμα με το αντικείμενο της μνήμης που ενεργοποιεί τη συνειδητή σκέψη για να εφαρμοστούν ιδέες επανάχρησης, μεταποίησης και ουσιαστικής ανακύκλωσης.
